Κολυμπάμε σε θάλασσα ραδιοκυμάτων

ΑΚΤΙΝΟ-ΒΟΛΙΑ
Κάθε μας κίνηση στον πολιτισμένο κόσμο, από το πάτημα ενός διακόπτη ως την κουβεντού-λα στο κινητό, αυξάνει τα επίπεδα ραδιοκυμάτων που περιφέρονται στην ατμόσφαιρα. Παρ' ότι δεν διαφαίνεται άμεσος κίνδυνος για την υγεία μας, καλό θα ήταν να περιορίσουμε τις εκπομπές

--------------------------------------------------------------------------------
Ζούμε στον αιώνα των ραδιοκυμάτων. Πόσο επηρεάζεται ο οργανισμός μας από την ομοβροντία ραδιοεκπομπών;
--------------------------------------------------------------------------------

Για πολλά χρόνια οι αστρονόμοι του πλανήτη Χ παρατηρούσαν τις εκπομπές ραδιοφωνικών κυμάτων από την περιοχή ενός «τυπικού» κίτρινου αστεριού, ίδιου και απαράλλακτου με δισεκατομμύρια άλλα στον Γαλαξία μας. Η μορφή της ακτινοβολίας ήταν τυπική για ένα αστέρι αυτού του τύπου και σύμφωνη με τις θεωρίες που είχαν αναπτύξει οι αστροφυσικοί, γεγονός που επιβεβαίωνε ότι οι νόμοι της Φυσικής είναι ίδιοι σε όλες τις περιοχές του Σύμπαντος.

Ξαφνικά, η ένταση της εκπομπής των ραδιοκυμάτων από την περιοχή αυτού του αστεριού άρχισε να αυξάνει χρόνο με τον χρόνο, στην αρχή ανεπαίσθητα αλλά στη συνέχεια με ραγδαίο ρυθμό, ενώ παράλληλα και η κατανομή της ακτινοβολίας στις διάφορες συχνότητες άλλαζε αισθητά. Είχαν άραγε ανακαλύψει ένα νέο φυσικό φαινόμενο, άγνωστο ως τότε; Οι αστρονόμοι του πλανήτη Χ γρήγορα κατάλαβαν ότι παρατηρούσαν την άνθηση του τεχνολογικού πολιτισμού στον πλανήτη μας, τη Γη, έναν από τους πλανήτες του «τυπικού» κίτρινου αστεριού που εμείς ονομάζουμε Ήλιο.

Η παραπάνω αφήγηση, παρ' ότι γραμμένη σε «λυρικούς» τόνους, περιγράφει με ακρίβεια την πραγματικότητα: το επίπεδο των ραδιοφωνικών εκπομπών στη Γη αυξάνει τα τελευταία χρόνια με αλματώδη ρυθμό. Από την εποχή που ο Χερτς ανακάλυψε τα ραδιοφωνικά κύματα, που είχε προβλέψει η ηλεκτρομαγνητική θεωρία του Μάξγουελ, και ο Μαρκόνι απέδειξε τη δυνατότητα ασύρματων επικοινωνιών με τη βοήθειά τους, ο τεχνολογικός πολιτισμός μας στηρίζεται ολοένα και περισσότερο στις ραδιοεπικοινωνίες. Όμως αυτές δεν είναι η μόνη πηγή ραδιοφωνικών κυμάτων που παράγει ο τεχνολογικός πολιτισμός μας. Ραδιοφωνικά κύματα εκπέμπει πρακτικά κάθε εναλλασσόμενο ηλεκτρικό ρεύμα και κάθε άνοιγμα ή κλείσιμο ενός διακόπτη, από το ρεύμα των συρμάτων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας ως τις «μίζες» των αυτοκινήτων. Το αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα η ένταση των ραδιοφωνικών κυμάτων που οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα είναι σε άλλες περιοχές συγκρίσιμη και σε άλλες μεγαλύτερη από την ένταση που οφείλεται στις φυσικές πηγές ραδιοκυμάτων, όπως είναι η ατμόσφαιρα του Ηλιου και η ιονόσφαιρα της Γης.

Ποια κύματα μας επιβαρύνουν;

Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι οι κάτοικοι της Γης «κολυμπούν» σε μια θάλασσα ραδιοκυμάτων, των οποίων το μήκος κύματος κυμαίνεται από 40.000 χιλιόμετρα ως μερικά εκατοστά. Ολα αυτά τα κύματα δεν επηρεάζουν τον ανθρώπινο οργανισμό με τον ίδιο τρόπο. Η ισχυρότερη απορρόφηση από το ανθρώπινο σώμα γίνεται σε μήκη κύματος μερικών μέτρων, όσο είναι περίπου το ύψους ενός ανθρώπου, επειδή τότε το ανθρώπινο σώμα συμπεριφέρεται σαν συντονισμένη κεραία. Οι μετρήσεις στην Ελλάδα, αλλά και στις υπόλοιπες χώρες, δείχνουν ότι τη μεγαλύτερη επιβάρυνση στα αστικά κέντρα προκαλούν οι ραδιοφωνικοί σταθμοί FM, κατάσταση που επιτείνεται από το γεγονός ότι το μήκος κύματος των ραδιοκυμάτων της περιοχής των FM είναι περίπου 3 μέτρα, ακριβώς δηλαδή εκεί που έχει τη μεγαλύτερη ευαισθησία το ανθρώπινο σώμα.

Μακριά από τα αστικά κέντρα η κατάσταση αλλάζει, με τους σταθμούς βάσης της κινητής τηλεφωνίας να έχουν μεγαλύτερη ποσοστιαία συμμετοχή στη ραδιορρύπανση τόσο επειδή εκεί υπάρχουν λιγότεροι ραδιοφωνικοί σταθμοί όσο και επειδή οι σταθμοί βάσεις στην ύπαιθρο λειτουργούν με υψηλή ισχύ, λόγω της μεγάλης μεταξύ τους απόστασης. Οι πομποί των τηλεοπτικών καναλιών δεν προκαλούν γενικά σημαντική επιβάρυνση, τόσο επειδή είναι λίγοι σε αριθμό όσο και επειδή το μήκος κύματος της περιοχής των ραδιοφωνικών κυμάτων που χρησιμοποιούν είναι πολύ μικρότερο από ένα μέτρο, έτσι ώστε δεν επηρεάζουν σημαντικά το ανθρώπινο σώμα.

Υπάρχουν άραγε συνέπειες στην υγεία του ανθρώπου από τη ραδιορρύπανση και αν ναι, τι πρέπει να κάνουμε για να τις περιορίσουμε; Η αντίδραση των ανθρώπων στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η οποία οφείλεται σε άλλα «παραπροϊόντα» του τεχνολογικού πολιτισμού μας, όπως για παράδειγμα είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, δείχνει ότι δεν είναι εύκολο να πειστεί ο μέσος πολίτης να απαρνηθεί όλες τις «ευκολίες» που του παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Αν κοιτάξουμε γύρω μας, βλέπουμε ότι η καθημερινή μας ζωή εξαρτάται σε αφάνταστο βαθμό από πομπούς ραδιοκυμάτων. Τα ραντάρ ελέγχουν την εναέρια κυκλοφορία, οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι συνδέουν τις ηπείρους, οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, ο καθένας χρησιμοποιεί πια κινητό τηλέφωνο, με τη μαγνητική τομογραφία απεικονίζουμε το εσωτερικό του σώματός μας και η ασύρματη δικτύωση μάς επιτρέπει να συνδεόμαστε στο Διαδίκτυο από τα παγκάκια της πλατείας Συντάγματος μέσω ενός φορητού ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Περιορίζοντας τις συνέπειες

Αν είναι τόσο δύσκολο να αναστρέψουμε την τεχνολογική εξέλιξη, μήπως είναι τουλάχιστον εφικτό να περιορίσουμε τις επιπτώσεις της στην υγεία μας; Μια καλή στρατηγική είναι να εμπιστευόμαστε τη γνώμη των ειδικών και να παρατηρούμε πώς αντιμετωπίζεται το πρόβλημα στα υπόλοιπα κράτη. Αυτή τη στιγμή τα «επίσημα» όρια της έντασης της ραδιορρύπανσης όπως τα έχει καθορίσει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, είναι από 10 ως 100 φορές πάνω από τις τιμές που μετρούμε στην Ελλάδα. Αρα, «επισήμως», δεν έχουμε σοβαρό πρόβλημα. Όμως, επειδή κανείς δεν είναι σίγουρος ότι στο μέλλον δεν θα αποδειχθεί ότι τα υπάρχοντα όρια πρέπει να μειωθούν δραστικά, καλό είναι να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να περιορίσουμε τις ραδιοεκπομπές στο ελάχιστο δυνατόν.

Συγκρίνοντας την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας με αυτήν άλλων χωρών, διαπιστώνουμε ότι το επίπεδο της ραδιορρύπανσης στα μεγάλα αστικά κέντρα μας είναι περίπου 10 φορές μεγαλύτερο από το επίπεδο ραδιορρύπανσης σε αντίστοιχες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ενωσης ή των ΗΠΑ. Μια πρόχειρη έρευνα δείχνει ότι το σημαντικότερο ίσως στοιχείο που προκαλεί αυτή τη διαφοροποίηση είναι ο αριθμός των ραδιοφωνικών σταθμών FM. Παρ' όλη την «τάξη» που επικράτησε στην κατανομή των ραδιοσυχνοτήτων στη χώρα μας μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, η εικόνα που παρουσιάζουμε διαφέρει σημαντικά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Για παράδειγμα, στη Θεσσαλονίκη πριν από το 2004 λειτουργούσαν 65 ραδιοφωνικοί σταθμοί FM και σήμερα «μόνο» 22, ενώ στο Παρίσι και στο Λονδίνο, πόλεις με πολλαπλάσιο πληθυσμό και έκταση, λειτουργούν περίπου 30.

Πέρα από αυτό το συγκεκριμένο στοιχείο όμως, οι πολίτες γενικά θα έπρεπε να συνηθίσουν να εμπιστεύονται τις γνώμες των ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι γνωρίζουν το πρόβλημα και τα δεδομένα του καλύτερα από τον καθένα μας. Το Εργαστήριο Ραδιοεπικοινωνιών του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Κινητών Ραδιοεπικοινωνιών του ΕΜΠ, έχει εγκαταστήσει ένα δίκτυο 130 περίπου σταθμών στην Ελλάδα, οι οποίοι καταγράφουν την ένταση της ραδιοφωνικής ακτινοβολίας κάθε 6 λεπτά. Το δίκτυο αυτό λειτουργεί ήδη εδώ και 4 χρόνια, και επομένως έχει συγκεντρώσει αρκετά στοιχεία για να επιτρέψει τη σύνταξη μιας ολοκληρωμένης πρότασης. Σε εμάς και την οργανωμένη πολιτεία εναπόκειται να λάβουμε υπόψη μας σοβαρά αυτήν την πρόταση.


ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΜΕ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
--------------------------------------------------------------------------------

Ο Αγγ. Μπλέτσας βραβεύθηκε με το βραβείο Μαρκόνι

--------------------------------------------------------------------------------

Ένας από τους συνεργάτες του Εργαστηρίου Ραδιοεπικοινωνιών του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, ο κ. Αγγελος Μπλέτσας, βραβεύθηκε την περασμένη εβδομάδα με το βραβείο Μαρκόνι της Διεθνούς Ενωσης Ηλεκτρολόγων-Ηλεκτρονικών Μηχανικών (ΙΕΕΕ). Η εργασία που βραβεύθηκε προτείνει μεθόδους αύξησης της ταχύτητας των ασύρματων δικτύων με φυσικό επακόλουθο τον παράλληλο περιορισμό των ραδιοεκπομπών.

ΧΑΡΗΣ ΒΑΡΒΟΓΛΗΣ
Ο κ. Χ. Βάρβογλης είναι καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.

Εφημερίδα: Το ΒΗΜΑ, 15/06/2008 , Σελ.: H09