Κόβοντας και ράβοντας την Ιστορία
ΕΡΕΥΝΑ: ΕΛΕΝΑ ΒΑΡΙΝΟΥ, ΑΝΝΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΚΗ, ΑΡΗΣ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ
Η εισαγωγή της νέας εκσυγχρονιστικής αντίληψης για την ιστορική εκπαίδευση των μαθητών του δημοτικού σηματοδοτήθηκε από την απόσυρση του βιβλίου της Ιστορίας της Στ' τάξης. Πολλές οι κατηγορίες που του αποδόθηκαν, ακόμη περισσότερες οι κόντρες για τη μεθοδολογία και πολύ περισσότερο για τον ιδεολογικό προσανατολισμό. Για τους ίδιους λόγους έχει δεχθεί κριτική το όχι τόσο... διάσημο βιβλίο της Ε' δημοτικού, μόνο που σε αρκετές περιπτώσεις καταγγέλλεται το αντίθετο αποτέλεσμα.
Δηλαδή, ο εξωραϊσμός όχι σημαντικών γεγονότων για την ελληνική Ιστορία αλλά των επιτευγμάτων άλλων λαών και μάλιστα προς όφελος ανάδειξης της ελληνικής παρουσίας σε μεγάλες ιστορικές περιόδους. Ωστόσο, η βάση της γενικής κριτικής για τη νέα γραφή της Ιστορίας παραμένει ίδια και συνδέεται με τις βολές κατά της καταχρηστικής εφαρμογής των σύγχρονων υποδείξεων -ακόμα και από την UNESCO- για την αποφυγή της «αναπαραγωγής των εθνικών στερεοτύπων» και της «συντήρησης τους μίσους» μεταξύ των λαών.
Τα βιβλία των δύο τελευταίων τάξεων του δημοτικού είναι αυτά που δέχονται και τη σκληρότερη πολεμική, καθώς στη Γ' και τη Δ' πραγματοποιείται η εισαγωγή στην Ιστορία, αρχικά με τη μυθολογία (από τη «Μυθολογία στην Ιστορία») και ακολούθως με την αναδρομή στην αρχαία Ελλάδα («Στα αρχαία χρόνια»). Βέβαια, και γι' αυτά, όπως για το σύνολο των βιβλίων, δεν λείπουν οι μεθοδολογικές παρατηρήσεις τόσο για την αισθητική παράμετρο όσο και για τις επιλογές ως προς την αξιοποίηση της ύλης (συμπύκνωση περιεχομένου, διάταξη, μέγεθος κειμένων κ.ά.). Πολλές μάλιστα είναι οι ενστάσεις για την επιλογή να εισαχθεί το μάθημα της Ιστορίας από τη Γ' τάξη και να υποχρεώνει τέτοιες ηλικίες να διαβάζουν και να αφομοιώνουν πυκνά και μεγάλα κείμενα.
Ωστόσο, τα πεδία των μεγάλων... μαχών προσδιορίζονται στις δύο μεγαλύτερες τάξεις και δεν έχουν συμβάλει στην εκτόνωση ούτε η επαναφορά του πολλάκις καταγγελλόμενου ως αναχρονιστικού και παρωχημένου -ιδεολογικά και διδασκαλικά- παλιού βιβλίου της Στ', αλλά ούτε και η χρήση εδώ και ένα χρόνο του νέου βιβλίου της Ε' ταξης. Για την τελευταία τάξη το σπουδαιότερο πρόβλημα είναι η ένταξη ενός πολύ παλιού βιβλίου στο νέο σύστημα διδασκαλίας, τουλάχιστον μέχρι να εμφανιστεί το νέο, η διαδικασία παραγωγής του οποίου αναμένεται να είναι μακρά. Παρά το τυπικό χρονοδιάγραμμα που λήγει φέτος, προκειμένου να είναι έτοιμο προς διάθεση κατά το επόμενο σχολικό έτος 2009-2010, ο πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου αποφεύγει τις δεσμεύσεις. Αφού μας επισήμανε πως «δεν πρέπει να θυσιάσουμε την ποιότητα προκειμένου να κάνουμε γρήγορα», εξέφρασε την ελπίδα του πως μέσα στον χρόνο θα είναι έτοιμο. Αγνωστο αν η σχετική ενημέρωση (και γι' αυτό) που προφανώς θα δεχθεί η νέα ηγεσία πρόκειται να επηρεάσει τη διαδικασία, η οποία πάντως προχωρά κατά τις υποδείξεις της νέας συγγραφικής ομάδας. Ητοι του καθηγητή Νεότερης Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ιωάννη Κολιόπουλου και των συνεργατών του (Ιάκωβου Μιχαηλίδη, συναδέλφου του στο ΑΠΘ, Χαράλαμπου Μηνάογλου, φιλόλογου και του σχολικού συμβούλου Αθανάσιου Καλλιανιώτη).
Πάντως, αν ο χρόνος ολοκλήρωσης της επανασυγγραφής του βιβλίου της Στ' δημοτικού δεν μπορεί ακόμα να προσδιοριστεί, ο εθνικός του προσανατολισμός έχει καθοριστεί. Ο κ. Κολιόπουλος έχει πολλές φορές επισημάνει ότι οι μαθητές και γενικότερα οι νέοι «χρειάζεται να συνειδητοποιήσουν γιατί είναι Ελληνες, γιατί πρέπει να αγαπούν την Ελλάδα και την Ευρώπη». Ο ίδιος είναι μέλος της διοίκησης της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, που είχε ρίξει από τα πρώτα και πιο σκληρά πυρά στην ομάδα Ρεπούση για το αποσυρθέν βιβλίο, κατηγορώντας την για «επιχείρηση αποδόμησης του έθνους, του εθνικού κράτους και της εθνικής ταυτότητας».
Τις ακριβώς αντίθετες καταγγελίες ωστόσο (περί ακραία συντηρητικών τοποθετήσεων) έχει δεχθεί το βιβλίο της Ιστορίας της Γ' λυκείου, στη συγγραφή του οποίου (επίσης με απευθείας ανάθεση) μετείχε ο κ. Κολιόπουλος, ως συνεργάτης του κ. Σβολόπουλου, με τον οποίον μοιράζονται στενούς δεσμούς με το Ινστιτούτο Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής». Με άλλα λόγια, αν κρίνει κανείς από την αρνητική αξιολόγηση μαθητών και καθηγητών του βιβλίου της Ιστορίας της Γ'λυκείου (πέρα από τις ενστάσεις και τις καταγγελίες, κρίθηκε ως το χειρότερο βιβλίο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από περσινή έρευνα της ΟΛΜΕ), δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να μιλήσει για «καλό προηγούμενο». Αναμένεται η συνέχεια.
Σε ό,τι αφορά το έτερο πεδίο μάχης περί την εκμάθηση της Ιστορίας, δηλαδή το βιβλίο της Ε' τάξης, η βασική κριτική επικεντρώνεται σε δύο άξονες:
* Στην παρουσίαση των άλλων λαών σε σχέση με τους Ελληνες με τρόπο που υποβαθμίζεται ο πολιτισμός και η αξία της ιστορικής διαδρομής των πρώτων.
* Την καταγραφή των κοινωνικο-οικονομικών δομών, αντιθέσεων και συγκρούσεων κατά τα «Βυζαντινά χρόνια» (καθώς πρόκειται για την περίοδο που πραγματεύεται το βιβλίο), με εξωραϊσμένη γραφή η οποία οδηγεί σε συμβιβαστική ανάγνωση των κοινωνικών εξελίξεων.
Συγκεκριμένα:
* Στο πρώτο κεφάλαιο «Οι Ελληνες και οι Ρωμαίοι» η γνώση για τα επιτεύγματα των πρώτων είναι πολύ πλούσια, ενώ των τελευταίων περιορίζεται σε δύο φράσεις οι οποίες ενημερώνουν για την ανάπτυξη της λατινικής γλώσσας και την προσπάθεια μετάφρασης σ' αυτήν των (και θεατρικών) έργων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων (σελ. 12). Δεν έχουν μεταφερθεί από το παλιό βιβλίο οι αναφορές στη ρωμαϊκή πρόοδο σε τομείς όπως νομοθεσία, αρχιτεκτονική, διοίκηση, έργα, πολιτισμός, δημιουργία λατινικής γλώσσας κ.ά.
* Στο επόμενο κεφάλαιο «Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μεταμορφώνεται» η ελληνική γλώσσα εμφανίζεται ως η γλώσσα που συμβάλλει στην «εξημέρωση των κατοίκων» του Βυζαντίου, σύμφωνα τουλάχιστον με το παρατιθέμενο κείμενο «Ετσι μεγάλωσε το Βυζάντιο» από την «Εισαγωγή στη Βυζαντινή Ιστορία» του Κ. Αμαντου (σελ. 24).
* Ανάλογη αναφορά όχι στην πολιτιστική ανάπτυξη των Αράβων αλλά στον δανεισμό των δικών μας στοιχείων πολιτισμού εντοπίζεται στο κεφάλαιο «Το βυζαντινό κράτος και οι γειτονικοί λαοί» (ενότητα «Το βυζαντινό κράτος και οι Αραβες», σελ. 60). Καμία αναφορά στους τομείς όπου μεγαλούργησαν οι Αραβες (μαθηματικά, χημεία, αρδευτικά έργα, ταπητουργία, τα κοσμολάλητα αραβουργήματα κ.ά.).
* Στην ενότητα «Η καθημερινή ζωή στην Αρχαία Ρώμη» (του πρώτου κεφαλαίου), η πραγματικότητα της κοινωνικής ανισότητας αναδεικνύεται μόνο από φωτογραφίες (κατοικιών φτωχών και πλουσίων, σελ. 17). Σε αντίθεση με τα κείμενα που περιγράφουν μια μάλλον ευχάριστη καθημερινότητα όπου «πλούσιοι και φτωχοί πήγαιναν στις γιορτές» (σελ. 19).
- Στις ίδιες σελίδες προσεγγίζεται και το φαινόμενο των δούλων. Μόνο που εξαντλείται στην πληροφορία πως «...Ολα αυτά τα φρόντιζαν οι δούλοι, που έμεναν μόνιμα εκεί». Προφανώς πήγαν περίπατο (ή στις... γιορτές μαζί με τους πλούσιους και τους φτωχούς) και οι απάνθρωπες συνθήκες, ο εξευτελισμός της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και η σημασία του φαινομένου των δούλων στις πολιτικές επικράτησης (μέσα και από πολέμους) όσο και στην ιστορία των κοινωνικών εξεγέρσεων. Η εξέγερση του Σπάρτακου, για παράδειγμα, έμεινε στο παλιό βιβλίο.
* Με αντιστοίχως απλουστευτική λογική περιγράφεται η «στάση του Νίκα» στο κεφάλαιο «Το Βυζάντιο, μια δύναμη που μεγαλώνει» και τη χαρακτηριστικά τιτλοφορούμενη ενότητα «Οι δήμοι αναστατώνουν την πρωτεύουσα με τη "στάση του νίκα"». Οχι, δεν παρουσιάζεται ως κοινωνική εξέγερση έναντι τις αντιλαϊκής πολιτικής του Ιουστινιανού, αλλά ως αντίδραση «στασιαστών» που κατέληξε όχι στη σφαγή αλλά στο να «χάσουν τη ζωή τους 30.000 άνθρωποι» (σελ. 45).
Βέβαια, στο τέλος αναφέρεται πως «οι αγώνες του ιπποδρόμου διακόπηκαν και κάθε φωνή λαϊκής διαμαρτυρίας σώπασε», ανεξάρτητα αν φαίνεται μάλλον άσχετο με τα προηγούμενα. Ειδικά για δεκάχρονα παιδιά.
Ισως γι' αυτό προβλέπονται τα projects. Είναι βέβαιο, πάντως, ότι εγείρουν πολλές από τις προσδοκίες για ουσιαστική διδασκαλία, εμπέδωση και κυρίως την καλλιέργεια της «κριτικής σκέψης», βασική επιδίωξη του νέου συστήματος και των νέων βιβλίων. Το ίδιο και τα βιβλία του δασκάλου. Πολύ περισσότερο όμως ο ίδιος ο δάσκαλος.
- Για την ιστορία, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σε ό,τι αφορά το βιβλίο της Ιστορίας της Ε' τάξης, περιορίστηκε σε όχι σπουδαίες παρεμβάσεις, καθώς, με τα Παροράματα που εξέδωσε, προέβη σε γραμματικές, συντακτικές και εκφραστικές διορθώσεις. Ωστόσο, η μία ουσιαστική αλλαγή που προτείνει είναι ενδεικτική.
Στην ενότητα «Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους» διορθώνει τη φράση: «το πιο φρικτό έγκλημά τους» με τη φράση «η χειρότερη πράξη τους» . Δηλαδή, η λεηλασία και η απογύμνωση της Αγίας Σοφίας από τα ιερά της σκεύη, όπως αναφέρεται στη συγκεκριμένη πρόταση (σελ. 92).
Ομοίως, επιδιορθωτικές της έκφρασης και της γραμματικής είναι οι παρεμβάσεις του Π.Ι. στα βιβλία της Ιστορίας της Δ' και Γ' τάξης. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι (πολλές, είναι η αλήθεια) συμπληρώσεις στοιχείων (κυρίως αναφορά πηγής) για τις φωτογραφίες που φιλοξενούνται στα δύο βιβλία. Αλλά και στο βιβλίο της Ε' τάξης. *
--------------------------------------------------------------------------------
«Τα περισσότερα βιβλία σε μέτριο έως πολύ κακό επίπεδο»
Μαριάννα Ψύλλα, επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου
Βιβλία προσεγμένα, καλές δουλειές, που δεν διαμορφώνουν όμως τον κανόνα, διακρίνει ανάμεσα στα νέα σχολικά εγχειρίδια η Μαριάννα Ψύλλα, επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου. Την ρωτήσαμε εάν τα νέα βιβλία προάγουν την πολιτική σκέψη των παιδιών και μεταξύ άλλων μάς είπε:
«Είχα την ευκαιρία να μελετήσω τα βιβλία της γλώσσας των μικρών τάξεων του Δημοτικού (Α'-Β') στο πλαίσιο έρευνας του μεταπτυχιακού Τμήματος Ψυχολογίας των ΜΜΕ. Πρόκειται για μια τελείως διαφορετική προσέγγιση σε σχέση με τα βιβλία που είχαμε γνωρίσει ως μαθητές, αλλά και εκείνα που διδάχτηκαν τα παιδιά μου (μαθητές τώρα της Δευτεροβάθμιας). Εισάγουν τον μαθητή σε έναν διάλογο, μια ενεργητική εμπέδωση των εννοιών, σε θεματικές έντονου και σύγχρονου κοινωνιολογικού περιεχομένου.
Μεγάλη διαφορά είναι, για παράδειγμα, οι φωτογραφίες που εμφανίζουν την τάξη ενός ελληνικού σχολείου και ανάμεσα στα παιδιά Ελληνάκια, Αλβανάκια και μαυράκια με τα ονόματά τους. Η διαπολιτισμικότητα είναι θέμα που αφορά την ελληνική κοινωνία.
Σε αντίθεση με τα παλιότερα βιβλία, που ήταν θεμελιωμένα στο τρίπτυχο "πατρίδα-θρησκεία-οικογένεια", τα νέα αναγνωστικά αποφεύγουν εικόνες με την κλασική παραδοσιακή οικογένεια και εισηγούνται τη διαμόρφωση σύγχρονης αντίληψης για την ατομική και συλλογική ταυτότητα του Ελληνα.
Επιμελημένη θεωρώ και τη δουλειά που έχει γίνει για το βιβλίο της Ιστορίας της Γ' Γυμνασίου (Νεότερη Ελληνική και Ευρωπαΐκή), που γνώρισα μέσω του γιου μου. Καλλιεργούνται θέματα και σκέψεις γύρω από σημαντικά γεγονότα (Γαλλική και Αμερικανική Επανάσταση, Διαφωτισμός), υπάρχουν παραπομπές σε κείμενα και πηγές εκείνης της εποχής, που εμπλουτίζουν το κείμενο και καλούν τον μαθητή σε διάλογο. Θέτουν ερωτήματα με αμεροληψία στο ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο και σφαιρική καταγραφή.
Δυστυχώς, όμως, οι παραπάνω πολύ καλές περιπτώσεις δεν διαμορφώνουν τον κανόνα. Για όλα τα υπόλοιπα βιβλία που έχω δει μπορώ να πω πως υπάρχουν βελτιώσεις αλλά κινούνται σε επίπεδο μέτριο έως πολύ κακό (παράδειγμα το βιβλίο Ιστορίας της Β' Γυμνασίου).
Ανάγκη επιμόρφωσης
Σε κάθε περίπτωση, όμως, το εγχειρίδιο από μόνο του δεν μπορεί να καλύψει την εκπαιδευτική και παιδαγωγική ανάγκη όσο ο ίδιος ο εκπαιδευτικός. Σημαντικό ζήτημα είναι η επιμόρφωση των διδασκόντων πάνω στα νέα βιβλία. Δεν αρκεί να έχει γίνει καλή δουλειά στο βιβλίο, εάν ο εκπαιδευτικός δεν έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί το πνεύμα του. Η ευθύνη ανήκει στο υπουργείο, που έφτασε στο σημείο να επιμορφώνει κάποτε εκπαιδευτικούς στα νέα βιβλία χωρίς αυτά να έχουν καν κυκλοφορήσει»...
Πηγή: Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 19/01/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου